चौधरी चरण सिंह

कडी थप्नुहोस
विकिपिडिया बठेइ
चरण सिंह
चरण सिंह
आधिकारिक तसवीर, १९७९
पाँचौं भारतका प्रधानमन्त्री
In office
२८ जुलाई १९७९ – २० अगस्ट १९७९
(केयरटेकर: २१ अगस्ट १९७९ ढाँचा:Endash १४ जनवरी १९८०)
राष्ट्रपतिनीलम सञ्जीव रेड्डी
Deputyयशवन्तराव चव्हाण
अग्रजमोरारजी देसाई
उतराधिकारीइन्दिरा गान्धी
तेस्रो भारतका उपप्रधानमन्त्री
In office
२४ जनवरी १९७९ – १६ जुलाई १९७९
प्रधानमन्त्रिमोरारजी देसाई
अग्रजमोरारजी देसाई
उतराधिकारीयशवन्तराव चव्हाण
अर्थमन्त्री
In office
२४ जनवरी १९७९ – १६ जुलाई १९७९
प्रधानमन्त्रिमोरारजी देसाई
अग्रजएच. एम. पटेल
उतराधिकारीहेमवती नन्दन बहुगुणा
गृहमन्त्री
In office
२४ मार्च १९७७ – १ जुलाई १९७८
प्रधानमन्त्रिमोरारजी देसाई
अग्रजकासु ब्रह्मानन्द रेड्डी
उतराधिकारीमोरारजी देसाई
उत्तर प्रदेशका पाँचौँ मुख्यमन्त्री
In office
१८ फेब्रुअरी १९७० – १ अक्टोबर १९७०
अग्रजचन्द्र भानु गुप्ता
उतराधिकारीराष्ट्रपति शासन
In office
३ अप्रिल १९६७ – २५ फेब्रुअरी १९६८
अग्रजचन्द्र भानु गुप्ता
उतराधिकारीराष्ट्रपति शासन
Personal details
जनम
चौधरी चरण सिंह

२३ डिसेम्बर १९०२
नूरपुर, आग्रा र अवधको संयुक्त प्रान्त, ब्रिटिश भारत
(वर्तमान दिन उत्तर प्रदेश, भारत)
मृत्यु२९ मे १९८७(१९८७-०५-२९) (८४ वर्ष)
नयाँ दिल्ली, भारत
चौधरी चरण सिंह
स्मारककिसान घाट
राजनीतिक दललोकदल (आफ्नै पार्टी; १९८०–१९८७)
और राजनीतिक
सम्बन्धन		भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेस (सन् १९६७ अघि)
भारतीय क्रान्ति दल (आफ्नै पार्टी; १९६७–१९७७)
जनता पार्टी (१९७७–१९७९)
जनता पार्टी (धर्मनिरपेक्ष) (१९७९–१९८०)
पुताःरि(इन)गायत्री देवी (विवाह 1925) «Did not recognize date. Try slightly modifying the date in the first parameter.»"विवाह: गायत्री देवी to चौधरी चरण सिंह" Location: (linkback://dty.wikipedia.org/wiki/%E0%A4%9A%E0%A5%8C%E0%A4%A7%E0%A4%B0%E0%A5%80_%E0%A4%9A%E0%A4%B0%E0%A4%A3_%E0%A4%B8%E0%A4%BF%E0%A4%82%E0%A4%B9)
नन्दिना६; अजित सिंह सहित
अल्मा म्याटरआगरा विश्वविद्यालय
पुरस्कारअनभारत रत्न (२०२४)

चौधरी चरण सिंह (जन्म २३ डिसेम्बर स.न्. १९१२) भारतका पूर्व प्रधानमन्त्री थिए । उनी एक भारतीय राजनीतिज्ञ रे स्वतन्त्रता सेनानी थिए। उनले भारतको पाँचौं प्रधानमन्त्री रे उत्तर प्रदेशको पाँचौं मुख्यमन्त्रीको रूपमी सेवा गरे। चरण सिंहले महात्मा गान्धी लाई ब्रिटिश सरकारबाट स्वतन्त्रताको लागि अहिंसात्मक सङ्घर्षमी पछ्याए, रे धेरै पटक जेल परे। सन् १९३० मी नुन कानूनको उल्लङ्घन गरेको आरोपमी उनलाई बेलायतले १२ वर्षको लागि जेल पठाएको थियो। व्यक्तिगत सत्याग्रह आन्दोलनका लागि नोभेम्बर १९४० मी उनी फेरि एक वर्ष जेल परे। सन् १९४२ को अगस्टमी उनी फेरि ब्रिटिशद्वारा DIR अन्तर्गत जेल परे रे नोभेम्बर १९४३ मी रिहा भए।

उहाँलाई भारत रत्न, गणतन्त्र भारतको सर्वोच्च नागरिक पुरस्कार, कृषि क्षेत्रमी उनको योगदानको लागि सम्मानित गरिएको थियो। कट्टरपन्थी भूमि सुधारका उपायहरू ल्याउने रे कृषि क्षेत्रमी एकरूपता ल्याउने श्रेय उहाँलाई दिइन्छ। उनको सबैभन्दा ठूलो उपलब्धि किसानहरूलाई साहूकारको चंगुलबाटी बाहिर ल्याउनु थियो, जसले समुदायमी आत्महत्या दर घटाएको थियो। यी सुधारहरू ऋण मुक्ति विधेयक, जग्गा होल्डिङ ऐन, रे जमिन्दारी उन्मूलन ऐन मार्फत लागू गरियो। [१]

लखनऊ अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल उहाँको विरासतलाई श्रद्धांजलिको रूपमा उहाँको नामबाटी नामाकरण गरिएको हो।


प्रारम्भिक जीवन[सम्पादन • स्रोत सम्पादन]

चरण सिंहको जन्म २३ डिसेम्बर १९०२ मी मीर सिंह रे नेत्र कौरको मेरठ जिल्ला, संयुक्त प्रान्त आग्रा रे अवध को नूरपुर गाउँमी भएको थियो। उनका बुबा जाट को तेवाटिया कुलका साना किसान थिए। उनका कुलहरू हरियाणा को गुडगाउँ जिल्ला का हुन्, जहाँ तिनीहरू मुगल काल को समयमी राजस्व सङ्कलक थिए। तर १८५७ को भारतीय विद्रोहको समयमा ब्रिटिसहरूको विरोधमी उनीहरूको एक प्रमुख वंशका कारण तिनीहरूको पतन पछि तिनीहरू हालको उत्तर प्रदेशको बुलन्दशहर जिल्लामी सरेका थिए।[२] चरण सिंह महात्मा गान्धी द्वारा प्रेरित भारतीय स्वतन्त्रता आन्दोलनको एक भागको रूपमी राजनीतिमी प्रवेश गरे। उनी गाजियाबाद जिल्ला आर्य समाज रे मेरठ जिल्ला भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेसमी 1931 देखि सक्रिय थिए जसको लागि उनलाई बेलायतीहरूले दुई पटक जेल हालेका थिए। सन् १९३७ मी निर्वाचित संयुक्त प्रान्तको विधान सभाको सदस्यको हैसियतमी उनले गाउँको अर्थतन्त्रलाई हानि पुयाउने कानुनमी गहिरो चासो लिएर जमिनमी जोत्नेहरूका शोषणका विरुद्ध बिस्तारै आफ्नो वैचारिक रे व्यावहारिक अडान निर्माण गरे । ।

सन् १९५२ रे १९६८ को बीचमी, उहाँ "कांग्रेसको राज्य राजनीतिमी तीन प्रमुख नेताहरू" मध्ये एक हुनुहुन्थ्यो। सन् १९५० को दशकदेखि तत्कालीन मुख्यमन्त्री गोविन्द बल्लभ पन्तको नेतृत्वमी भारतको कुनै पनि राज्यमी सबैभन्दा क्रान्तिकारी भूमिसुधार कानूनको मस्यौदा तयार गर्न रे पारित गर्ने सुनिश्चितताका लागि उनी विशेष गरी उत्तर प्रदेशमी चर्चित भए, पहिले संसदीय सचिव रे त्यसपछि राजस्व मन्त्रीको रूपमी भूमि सुधारको लागि । नागपुर कांग्रेसको अधिवेशनमी निर्विवाद नेता रे प्रधानमन्त्री जवाहरलाल नेहरूका समाजवादी रे सामूहिक भूमि नीतिहरूको सार्वजनिक रूपमी विरोध गर्दा उनी १९५९ बाटी राष्ट्रिय मंचमी देखिन थाले। यद्यपि गुटग्रस्त उत्तर प्रदेश कांग्रेसमी उनको स्थिति कमजोर भयो, यो एक बिन्दु थियो जब उत्तर भारतका जातिहरूमी मध्यम किसान समुदायहरूले उहाँलाई आफ्नो प्रवक्ताको रूपमी रे पछि उनीहरूको निर्विवाद नेताको रूपमी हेर्न थाले। सिंहले कडा सरकारी खर्चको पक्षमी उभिए, भ्रष्ट अधिकारीहरूका लागि नतिजाहरू लागू गरे रे "बढ्दो ज्याला रे महँगो भत्ताका लागि सरकारी कर्मचारीहरूको मागलाई सम्बोधन गर्न दृढ हात" को वकालत गरे।यो पनि ध्यान दिन लायक छ कि आंशिक उत्तर प्रदेश कांग्रेस भित्र, आफ्नो स्पष्ट नीति रे मूल्यहरु लाई व्यक्त गर्ने उनको क्षमताले उनलाई आफ्ना सहकर्मीहरुबाटी अलग बनायो। चरण सिंह १ अप्रिल १९६७ मी कांग्रेस छोडेर विपक्षी दलमी सामेल भए, रे यूपीको पहिलो गैर कांग्रेस मुख्यमन्त्री बने।[३] यो त्यो अवधि थियो जब १९६७ देखि १९७१ सम्म भारतमा गैरकांग्रेस सरकारहरू बलियो शक्ति थिए।


सन् १९७७ को लोकसभा चुनावमी जनता पार्टीको ब्यानरमी चुनाव हुनुभन्दा केही महिनाअघि विखण्डित विपक्षीहरू एकताबद्ध भए, जसका लागि चौधरी चरण सिंह १९७४ देखि लगभग एक्लै संघर्ष गर्दै आएका थिए। राज नारायणको प्रयासले नै सन् १९७९ मी उनी प्रधानमन्त्री बनेका थिए तर राज नारायण जनता पार्टी-सेक्युलरका अध्यक्ष थिए रे चरण सिंहलाई प्रधानमन्त्री बनाउने आश्वासन दिएका थिए, जसरी उहाँलाई सन् १९६७ मी उत्तर प्रदेश मुख्यमन्त्री बन्न सहयोग गर्नुभयो । तर, इन्दिरा गान्धीको भारतीय राष्ट्रिय कांग्रेसले सरकारलाई दिएको समर्थन फिर्ता लिएको २४ दिनपछि उनले राजीनामी दिएका थिए । चरण सिंहले इन्दिरा गान्धीको आपतकालीन अदालतका मुद्दाहरू फिर्ता लिन ब्ल्याकमेल गर्न तयार नभएकोले राजीनामी दिएको बताए।[४] ६ महिनापछि नयाँ निर्वाचन भयो । चरण सिंहले १९८७ मी आफ्नो मृत्यु सम्म विपक्षमा लोक दलको नेतृत्व गरिरहनुभएको थियो।

स्वतन्त्र भारत[सम्पादन • स्रोत सम्पादन]

चरण सिंहले जवाहरलाल नेहरूको सोभियत शैलीको आर्थिक सुधारको विरोध गरे। भारतमी सहकारी फार्म सफल नहुने चरण सिंहको धारणा थियो । कृषकका छोरा भएकाले किसानलाई कृषक रहनका लागि स्वामित्वको अधिकार महत्वपूर्ण हुने चरण सिंहले धारणा राखे । उनी किसानको स्वामित्वको प्रणालीलाई जोगाउन रे स्थिर गर्न चाहन्थे।[३] नेहरूको आर्थिक नीतिको खुला आलोचनाका कारण चरण सिंहको राजनीतिक करियर प्रभावित भयो।

चरण सिंहले १९६७ मी कांग्रेस पार्टी छोडेर आफ्नै राजनीतिक दल भारतीय क्रान्ति दल बनाए। राज नारायण रे राम मनोहर लोहिया को सहयोग रे समर्थनमी, उहाँ उत्तर प्रदेशका मुख्यमन्त्री १९६७ मी रे पछि १९७० मी हुनुभयो। १९७५ मी, उहाँ फेरि जेल पर्नुभयो, तर यस पटक तत्कालीन भारतीय प्रधानमन्त्री इन्दिरा गान्धी , उनका पूर्व प्रतिद्वन्द्वी नेहरूकी छोरी द्वारा। उनले आपतकालिन अवस्था घोषणा गरेकी थिइन् रे आफ्ना सबै राजनीतिक विरोधीहरूलाई जेल हालिन्। १९७७ को आम चुनावमी, भारतीय जनताले उनलाई मतदान गरे, रे विपक्षी पार्टी, जसमी चौधरी चरण सिंह एक वरिष्ठ नेता थिए सत्तामी आए। उनले उपप्रधानमन्त्री, गृहमन्त्री रे मोरारजी देसाईको नेतृत्वमा रहेको जनता सरकार मी वित्तमन्त्रीको रूपमी काम गरे।

व्यक्तिगत जीवन[सम्पादन • स्रोत सम्पादन]

चरण सिंहका ६ सन्तान रे पत्नी गायत्री देवी (१९०५-२००२) थिए। गायत्री देवी सन् १९६९ मी इग्लास (विधानसभा निर्वाचन क्षेत्र) अलिगढबाट १९७४ मी गोकुलबाटी विधायक निर्वाचित भइन्, त्यसपछि १९८० मी कैराना (लोकसभा निर्वाचन क्षेत्र)बाटी लोकसभामी निर्वाचित भइन् रे १९८४ मी मथुरा (लोकसभा निर्वाचन क्षेत्र)बाटी लोकसभा चुनाव हारेकी थिइन्। । उनका छोरा अजित सिंह (भारतीय राजनीतिज्ञ) एक राजनीतिक दल राष्ट्रिय लोक दलका अध्यक्ष रे पूर्व केन्द्रीय मन्त्री रे धेरै पटक सांसद थिए। अजित सिंहका छोरा जयंत चौधरी मथुराबाट १५ औं लोकसभा मी निर्वाचित भएका थिए, जुन २०१४ को चुनावमी उनले हेमा मालिनीसँग हारे।

सिंहलाई २९ नोभेम्बर १९८५ मी हृदयाघात भएको थियो । मार्चमी अमेरिकाको एक अस्पतालमी उपचार गरे पनि उनी पूर्ण रूपमी निको हुन सकेनन्। राति ११:३५ बजे २८ मे १९८७ मी उनको श्वासप्रश्वास "अस्थिर" भेटिएपछि डाक्टरहरूलाई नयाँ दिल्लीको उनको निवासमी बोलाइयो। उनलाई पुनर्जीवित गर्ने प्रयास असफल भयो रे भोलिपल्ट बिहान २:३५ बजे "हृदय भास्कुलर पतन" पछि मृत घोषित गरियो।[५]

पुस्तकहरू[सम्पादन • स्रोत सम्पादन]

  • उत्तर प्रदेशमा कृषि क्रान्ति (१९५७)[६]
  • संयुक्त खेती एक्स-रे (१९५९)[७]
  • भारतको आर्थिक नीति - गान्धीवादी खाका (१९७८)[८]
  • भारतको आर्थिक दुःस्वप्न: यसको कारण र उपचार (१९८१)[९]
  • जमीनदारीको उन्मूलन (१९४७)[१०]
  • व्हेयर को-ऑपरेटिव फार्मिंग (१९५६)[११]
  • निश्चित न्यूनतम मुनिको होल्डिङ विभाजनको रोकथाम
  • भारतको गरीबी र यसको समाधान (१९६४)[१२]
  • 'यूपी र कुलक्समा भूमि सुधार (१९८६)'[१३]



सन्दर्भ सामग्रीहरू[सम्पादन • स्रोत सम्पादन]

  1. ↑ https://www.indiatoday.in/india/story/bharat-ratna-chaudhary-charan-singh-ms-swaminathan-bjp-farmers-protests-jat-community-2499806-2024-02-09
  2. ↑ Brass, Paul R. (2011). An Indian Political Life: Charan Singh and Congress Politics, 1937 to 1961. SAGE Publishing. p. 32. ISBN 978-81-321-0686-9. Charan Singh was born on 23 December 1902 in village Nurpur, Meerut district, United Provinces, the eldest of five children of Meer Singh, a small farmer, of the Tewatiya gotra of the Jat caste, and his wife, Netra Kaur, from a village in Bulandshahr district. The Tewatiya clan originally comprised five villages in Gurgaon district of present-day Haryana, but, ultimately, during the Mughal period expanded as revenue collectors for some 210 villages. One of the clan members rose to some prominence toward the end of Mughal rule, but brought the clan to destruction by supporting Bahadur Shah Zafar against the British in 1857 and was himself hanged. Thereafter, the clan remnants moved across the Yamuna, and established a presence in Bulandshahr district of western UP.
  3. ↑ ३.० ३.१ Brass, Paul R. (1993). "Chaudhuri Charan Singh: An Indian Political Life". Economic and Political Weekly. 28 (39): 2087–2090. JSTOR 4400204.
  4. ↑ "Charan singh resigns", 21 August 1979.
  5. ↑ "Charan Singh Dead", The Indian Express, 30 May 1987.
  6. ↑ "Agrarian Revolution in Uttar Pradesh | Charan Singh". charansingh.org. 22 September 2015. Retrieved 2021-12-27.
  7. ↑ "Joint Farming X-Rayed: the Problem and its Solution | Charan Singh". charansingh.org. 22 September 2015. Retrieved 2021-12-27.
  8. ↑ "India's Economic Policy – The Gandhian Blueprint | Charan Singh". charansingh.org. 22 September 2015. Retrieved 2021-12-27.
  9. ↑ "Economic Nightmare of India – Its Cause and Cure | Charan Singh". charansingh.org. 22 September 2015. Retrieved 2021-12-27.
  10. ↑ "Abolition of Zamindari, Two Alternatives | Charan Singh". charansingh.org. 22 September 2015. Retrieved 2021-12-27.
  11. ↑ "Whither Co-operative Farming | Charan Singh Archives". charansingh.org. 22 September 2015. Retrieved 2022-06-24.
  12. ↑ "India's Poverty and It's Solution | Charan Singh". charansingh.org. 22 September 2015. Retrieved 2021-12-27.
  13. ↑ "Land Reforms in UP and the Kulaks | Charan Singh". charansingh.org. 22 September 2015. Retrieved 2021-12-27.

यी पनि हेर्नुहोस्[सम्पादन • स्रोत सम्पादन]


"https://dty.wikipedia.org/w/index.php?title=चौधरी_चरण_सिंह&oldid=259074" बठे निकालियाऽ