चिन्तामणी नागेश रामचन्द्र राव

चिन्तामणी नागेश रामचन्द्र राव
जन्म	३० जुन १९३४ (उमेर ८९) बेङ्गलोर, मैसूर राज्य (वर्त्तमानमा कर्नाटक)
वासस्थान	भारत
राष्ट्रीयता	भारतीय
क्षेत्र	रसायन शास्त्र
कार्यस्थल	भारतीय अन्तरिक्ष अनुसन्धान सङ्गठन आईआईटी कानपुर भारतीय विज्ञान संस्थान अक्सफोर्ड विश्वविद्यालय क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालय क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालय जवाहरलाल नेहरु उन्नत वैज्ञानिक अनुसन्धान केन्द्र
शिक्षा	काशी हिन्दू विश्वविद्यालय पर्डयु विश्वविद्यालय
प्रसिद्धि	घन-अवस्था रसायन शास्त्र, पदार्थ विज्ञान
सम्मान(पुरस्कार)	ह्युजेस मेडल (२०००) भारत विज्ञान पुरस्कार (२००४) (एफआरएस)(१९८४) अब्दुस सलाम पदक (२००८) डैन डेविड पुरस्कार (२००५) लीजन ओफ ओनर (२००५) पद्मश्री पद्म विभूषण (२०१३) भारत रत्न (२०१३)

चिन्तामणी नागेश रामचन्द्र राव (कन्नड: ಚಿಂತಾಮಣಿ ನಾಗೇಶ ರಾಮಚಂದ್ರ ರಾವ್) जसलाई सीएनआर राव को नामले पनि चिनिन्छ, एक भारतीय रसायन वैज्ञानिक हुन् । उनले संरचनात्मक रसायन शास्त्रको क्षेत्रमी मुख्य रूपमी काम गरेका छन् । अहिले वहाँ भारतको प्रधानमन्त्रीको वैज्ञानिक सल्लाहकार परिषदको प्रमुखको रूपमी काम गरिरहेका छन्। रावलाई विश्व भरिको ६० विश्वविद्यालयहरूद्वारा मानद डाक्टरेटको उपाधि प्राप्त छ । वहाँले लगभग ४५ वैज्ञानिक पुस्तकहरू लेखेका छन् । २०१३ मी भारत सरकारले वहाँलाई भारतको सबैभन्दा सम्मानित नागरिक पुरस्कार भारत रत्नले सम्मानित गर्ने घोषणा गरी ४ फेब्रुअरी २०१४ मी प्रदान गरेको थियो।

प्रारम्भिक जीवन र शिक्षा

चिन्तामणी नागेश रामचन्द्र रावको जन्म कन्नड देशस्थ ब्राह्मण परिवारमा बेङ्गलोर हनुमन्थ नागेसा राव रे नागम्मा नागेसा रावको घरमी भएको थियो। उनका बुबा स्कूल निरीक्षक थिए. उहाँ एक्लो सन्तान हुनुहुन्थ्यो रे उहाँका विद्वान अभिभावकहरूले शैक्षिक वातावरण बनाउनुभयो। उनी आफ्नो आमाबाटी हिन्दू साहित्य रे आफ्नो बुबाबाटी सानै उमेरमी अङ्ग्रेजीमी राम्ररी जानकार थिए। उनले प्राथमिक विद्यालयमी पढेका थिएनन् तर उनकी आमाले घरमी पढाउनुभएको थियो, जो विशेष गरी अंकगणित रे हिन्दू साहित्यमी निपुण थिए। उनले छ वर्षको उमेरमी १९४० मी माध्यमिक विद्यालयमी प्रवेश गरे। उहाँ आफ्नो कक्षामी कान्छो भए पनि उहाँ आफ्ना सहपाठीहरूलाई गणित रे अंग्रेजीमी पढाउनुहुन्थ्यो। उनले सन् १९४४ मी तल्लो माध्यमिक परीक्षा (कक्षा सातौं) प्रथम श्रेणीमी उत्तीर्ण गरे। उनले बसवनागुडी को आचार्य पातशाला हाई स्कूलमी पढेका थिए, जसले रसायनशास्त्रमी उनको रुचिमी स्थायी प्रभाव पारेको थियो। उनका बुबाले उनको मातृभाषालाई प्रोत्साहन दिन कन्नड-मध्यम पाठ्यक्रममी भर्ना गर्नुभयो, तर घरमी सबै कुराकानीका लागि अंग्रेजी प्रयोग गर्नुभयो। उनले १९४७ मी एसएससी प्रमाणपत्र पूरा गरे। उनले सेन्ट्रल कलेज, बेङ्गलोर मी बीएससी अध्ययन गरे। यहाँ उनले अंग्रेजीमी आफ्नो संचार कौशल विकास गरे रे संस्कृत पनि सिके।

उनले मैसूर विश्वविद्यालय बाटी सन् १९५१ मी प्रथम श्रेणीमी रे १७ वर्षको उमेरमी स्नातक उपाधि हासिल गरे। उनले प्रारम्भमी केमिकल इन्जिनियरिङ् मी डिप्लोमी वा स्नातकोत्तर डिग्रीको लागि भारतीय विज्ञान संस्थान (IISc) मी भर्ना हुने सोचेका थिए, तर एक शिक्षकले उनलाई बनारस हिन्दू विश्वविद्यालय मी पढ्न राजी गरे। उनले दुई वर्षपछि BHU बाटी रसायनशास्त्रमी स्नातकोत्तर गरे। सन् १९५३ मी उनलाई इन्डियन इन्स्टिच्युट अफ टेक्नोलोजी खड़गपुर मी पीएचडीको लागि छात्रवृत्ति प्रदान गरिएको थियो। तर चार विदेशी विश्वविद्यालयहरू, एमआईटी, पेन स्टेट, कोलम्बिया रे पर्ड्यू ले पनि उनलाई आर्थिक सहयोगको प्रस्ताव गरेका थिए। उनको पहिलो शोध पत्र १९५४ मी "आग्रा विश्वविद्यालय जर्नल अफ रिसर्च" मी प्रकाशित भएको थियो। उनले २४ वर्षको उमेरमी मात्र दुई वर्ष नौ महिनापछि सन् १९५८ मी पी.एच.डी पूरा गरे।

व्यक्तिगत जीवन

रावले सन् १९६० मी इन्दुमती रावसँग विवाह गरेका थिए । उनीहरुका दुई सन्तान सञ्जय रे सुचित्रा छन् । संजय बैंगलोर वरपरका स्कूलहरूमी विज्ञान लोकप्रिय बनाउने काम गर्छन्। सुचित्राको विवाह कृष्ण एन. गणेश, (इन्डियन इन्स्टिच्युट अफ साइन्स एजुकेशन एण्ड रिसर्च (IISER), पुणेमा) सँग भएको छ। राव टेक्नोफोबिक हुनुहुन्छ रे उनले कहिल्यै आफ्नो इमेल आफैं जाँच गर्दैनन्। उनले श्रीमतीसँग कुरा गर्नका लागि मात्र मोबाइल प्रयोग गर्ने गरेको बताए ।

बाह्य कडीहरू

• Academic profile at the Pontifical Academy of Sciences
• Dan David Prize laureate 2005
• Prof. CNR Rao @ JNCASR
• Jawaharlal Nehru Centre for Advanced Scientific Research
• C.N.R. Rao Hall of Science
• Solid State and Structural Chemistry Unit Archived 2013-02-06 at the Wayback Machine.