दत्तु बज्या इतिहास

दत्तु बज्या दार्चुला जिल्लाका एक इतिहास हुन।

अठाेला परिवारका एक धराेहर हुन

उकु का राजा कल्यान पाल क्रुर और कपटी स्वभावा राजा थ्या। तैबेलाका उकु दरबारमाई चार थरी बामुन राजाआ सल्लाहकार (मन्त्री) थ्या । १. दत्तु जोशी (दत्तु बाज्या) २. कर्णदेव बिष्ट ३. पर्शुराम पन्त ४. कल्यान ओझा।

− − तै समयमाई अइलाे सुदूरपश्चिममाई झिक्कै नाना-नाना राज्य थ्या। तीनु कतिव राज्याैन माई सबहै शक्तिशाली डोटी राज्य थ्याे। तै क्षेत्रा और सबै राज्य डोटी राज्या अधीन माई थ्या। डोटी राज्य लाई वार्षिक रूपमाई तोक्या कर बुझाैन पणुन्थ्याे। तैबेला दुहुका राजा कालु बम थ्या । दुँहु राज्य चाँइ उकु का अधीनमाई थ्याे । दुँहुका राजाले उकु दरबारमाई बर्षिकी रुपमाई कर (उकु दरबारमाई रह्याे ढुंङा ओखल चांदीका सिक्कानले भरि) बुझाैन पणुन्थ्याे। उकुका राजा कल्यान पाल लोभी खाअला लै थ्या। एकफेरा दुँहुका राजा बर्षिकी कर बुझाैँन् अनज्या ल्याया चाँदीका सिक्कानले ओखल नाइ भय्राे। कारण कि थ्याे भुण्या उकुका राजा कल्यान पालले ओखल गइलाे पाण्या थया। इसै कुरणिमाइ बाेलाबाेल हुन पस्याे । कल्यान पालओ बानि निकरी जाण्या राजा कालु बमले भुण्या "हुन्याे हाे महाराज मूई ओखल भरिन्या गरि कर लेबटी औउलाे"। कालु बम आफनाे राज्य माई पुग्यापाछा दूतअ खाई खबर पठाया कि "मुइले सम्झौता अनुसाराे कर बुझाैन ल्याएइको थ्या तर महाराजले ओखल गइलाे पाणि षडयन्त्र गर्या रैछौ; आब उपरान्त सम्झौता भङ्ङ भयो, कर बुझाैन्या नाई हुँ।" यै खबरअले राजा कल्यान पालअले दुहुमाई आक्रमण गर्द्या सोच बनाया र सल्लाहकाराैन लाई बाेलाया। सल्लाहकाराैनले दुहुमाई आक्रमण गर्दु नहुन्या राय दिया । सल्लाहकाराैनको सल्लाह सुण्या पाछा राजाले भुण्या 'हुन्याे हाे वार्ता गद्दाै।' दुहुका राजालाई विन्न सैनिकै एकलाइ बोलाइ ल्यास वार्ता गद्दु भुण्या। राजाको क्रुर बानि बुझ्या सल्लाहकाराैले भुण्या "राजन वार्ता बठे समाधान भया लै नभया लै दुहुका राजानको ज्यानमाई केई नगर्द्या बाचा गरिबक्स्यो तबमात्तरी हाम् दुहुका राजालाई ल्याइबटी अउनु; राजाले लै बाचा गर्या।

− − चारै थरी बामुन दुहु पुगिबरि वार्ताको प्रस्ताव राख्या। राजाले भुण्या अंह मुइ नाई झान्या हुँ। मुईलाई कल्यान पालओ केई भर नाई थिन। एकलाेई गयो भुण्या मुईलाई मारिइ सक्दान। राजाकी कुरणी सुणी बामुनाैनले भुण्या 'हम् राजालाई बाचा गराइबरी आया हौँ गइदिन पण्याे।' तर कालु बमले नाईमाण्याे। छाड्डीब्यार बामुनाैनले भुण्या राजन हम् चारै जाना बामुन मल्लिकार्जुन देवता सफत खानाै। गाेरका गोबराै लिङ्ङ बनाइबरी मल्लिकार्जुन कुल्या नाैमाई सफत खानाइ भुण्या "जब् उकुका राजाले दुहुका राजा ज्यानमाई केई उनउब गरिहाल्याे भुण्या हम् आत्महत्या गरि मद्या छाै।" अइल तसै ठाैरमाई (पिपलचौरीको वीण) मल्लिकार्जुनाे माणाै छ। बामुनाैनकी प्रतिज्ञा सुण्यापाछा राजा झानाकी राजी भया। तर राजा कल्यान पालआ मनमाई कपट थ्याे। कालु बम उकु पुगुन्जेरी काटिया।

तैबेलाका उकु दरबारमाई दत्तु बज्या विशेष स्थान थ्याे। सल्लाहकारा साथै राज गुरु को सम्मान पायाथ्या। दरबारमाई हुन्या यज्ञ - यज्ञादीन माई दत्तु बज्याआ ब्यांसओ भुमिका हुन्या गरून्थ्याे। तै है पैइलि लै हमरा पुर्बजाैनले हुनिझानि का काम छाणिबरी और ठूलाठूला यज्ञादी र ज्योतिष सित सम्बन्धित काम मात्तरी गद्दाइ आया हुन। दत्तु बज्या अस्कोटका समित राजगुरु थ्या। महाकाली तरूज्या रुमाल ओछेइबरी सजिईले वारीपारी गरून्थ्या।

           दरबारमा नातक सूतक हुन्ज्या का काम सीदा उठाैन्या काम चाँई ओझा थरआ बामुनाैनले गद्या गरून्थ्या। तै बेलाका कल्यान ओझा कार्यरत थ्या। दरबारमाई दत्तु बज्याआ मान सम्मान र विशेष स्थान धेकिबरी कल्यान ओझाआ मन कभैलै कुणिरन्थ्याे। कल्यान ओझा दत्तु बज्या लाई निचा धेकाैनाकी काेई मौका लै नाई छाणुन्थ्या। एक दिन कि कुरणि हो दत्तु बया बिहानै उठिबरी नौलामाई मन्त्र जाप गद्दाइ स्नान गर्लार्थ्या। कल्यान ओझा पालाे जागिबरी नजिकै खाई बसिरैथ्या। तै दिन आमावास्या तिथि थ्याे तर भूलवश दत्तु बज्या मुखबठे जलाभिसेक(संकल्प) गरून्ज्या पूर्णमास्याम् तिथौ भुणि मन्तोच्चारण हुन् गइछ। गलत मन्त्रोच्चारण सुणिबरी कल्यान ओझा लाई त 'कि खोजुन्छै काना आँखाे' भुण्या जसाे भयो। खुशी हाेइ भुण्याे दत्तु गुरु आज औंसी का दिनमाई तमले त पूर्णमास्याम् तिथौ मन्त्रोच्चारण गरि जलाभिषेक (संकल्प)क्याई गर्या? आज पूर्णिमा हो त क्या? दत्तु बज्या लाई लै मुखारविन्दबठे गलत मन्त्रोच्चारण हुन्जेरी थाहा हाइगैथ्याे। तर उन बचनमाई दृढ रन्या स्वभावा थ्या। कल्यान ओझा सित भुण्या कि "मूइले संकल्प गरिसक्या पाछा आब संकल्प बदल्दु नाइ सक्दाे, आज पूर्णिमाई हो।"

− − उकुका राजा कल्यान पालले दुहुका राजा कालु बमको मन्साइन उबै बामुनाैन लाई दियाे वचनाे लै हत्या गरिबै धाेका दिई हत्या गर्या हुनाले सबहै पैल्ली दत्तु बाज्याले कल्यान पाल लाई सम्बोधन गरि भुण्याे "हे वचन हन्ता निर्दयी दुष्ट राजा आब मुई तेरा राज्यमाई एकफेरा लै बसि नाइ सक्दाे।" यीत्ति भुणि दत्तु बज्या कालु बम लाई दिया वचन पूरा गद्दु उत्तर तिर लाग्या। तैपाछा पर्शुराम पन्त लै तु जसाे विश्वासघाती राजाआ राज्यलाई अइलै बठे त्याग्या भुणि दक्षिणतिर लाग्या। तैपाछा कर्णदेव बिष्ट लै राजा सित रिसाइबरी कालु बमलाई दियाे वचन पुरा गद्दु पुर्वतिर लाग्या। तर कल्यान ओझा चाँई राजाको षडयन्त्र माई पैलिई बठे मिलिरया हुनाले उन दरबारैमा बस्या।

− − तीन थरी बामुन सल्लाहकाराैनले आफनाे राज्य छाडि गयापाछा। राजाअ मनमाई अनेक कुरा खेल्लु पस्या। सोच्चु पस्या कि अहो काई यीन बामुनाैन डोटीका शरणमा झान्या त नाई हुन। सबै कुरणी डोटीका राजा खाई भुण्याले त पक्काई लै मेरा राज्यमाई आक्रमण गद्या हुन; तैपाछा त मेराे बिनास हुनेई हाे। आब जसेरी लै हुन्छ यीन बामुनाैनलाई डोटी पुग्द दिन नाई पण्याे भुण्ण्या निष्कर्ष माई पुग्या। सेनान लाई आदेश दिई भुण्या "यीन बामुनाैन जाँ भेटियाँ ताई हत्या गर्दिनु" भुणि चारै दिशानमाई सेना पठायाे ।

− − दत्तु बज्या वालब्रह्मचारी, महान गणितज्ञ र हटयोगका साधक सिद्ध पुरुष थ्या। राजा कालु बम लाई दियाे वचन पूरा गद्दु अहिलकाे महाकाली न.पा. को दत्तु भुण्ण्या ठाैरमाई एक पानीको नौला (जाे आज लै छनाेइछ) माई स्नान गरी नौलाइका थाेक्काइ पर्र झाडीमाई बसि सन्ध्याबन्दन गरि प्राणायामका माध्यमबठे सास रोकिबरी प्राणत्याग गद्या उद्देश्यले धर्तीबठे करिब ढाइ फिट मथि हावामाई आसन जमाइबरी बस्याथ्या। तसै बेला पाल राजाआ सैनिक लै पुग्या। सैनिकाैनले ओरपरमुणि भेटिया मान्साैनलाई दत्तु बाज्यालाई धेक्या नधेक्या सोदुन्ज्या काेई लै हमले नाई धेक्या भुण्णार्थ्या। तर एक दलित समुदायाे मान्सले मुइले एक बामुन नाैला नजिक् ध्यान गद्दार्याे धेक्या भुणि दत्तु बज्या नजिक् पुर्यायाे। दत्तु बज्याआ आत्मिक शक्ति पइलिबठे जाण्या सैनिकाैनले ताे बामुन हाेसमाइ आया हामलाई क्याब गद्द्याे हाे भुण्ण्या साेचि ध्यानावस्थामाई काटिदियाे।

− − दत्तु बज्या की सत्यता ले उन देवता रुपमाई पुजिन पस्या। तैई ठाैरमाई दत्तु बज्या माणाै लै छ। दत्तु बज्या नाैँ बठे साविकमाई एक गा.वि.स.ओ नाैँ लै राख्या थ्याे। दत्तु गा.वि.स.माई बस्या मान्सु खासमाई 'भाट' थरआ मान्सुनले दत्तु बज्यालाई कुलदेवताइका रुपमा मान्न्या रैछन। दत्तुका रैथान्यानका भुणाइ अनसार दलित समुदायाे मान्सले दत्तु बज्या ध्यानावस्थामाई रया बकत सैनिकाैनलाई सुईकाे गराया हुनाले अइलसम्म लै काेई लै दलित समुदायाे मान्सु तैई गाउँमाई बस्सु नाई हुनाे। बेवास्ता गरि बसिग्या लै अनिष्ट हुन्या गर्याे छ भुणि झिक्कै उदाहरण समित सुणनलार्थ्या। तै ठाैर कुकुर लै पाल्लु नहुन्या रैछ। कुकुरले चाई बज्या रगत चाट्याे रैछ। राजाका आदेश ले दत्तु बज्या हत्या भयाे हुनाले तैई ठाैर काेई लै ठकुरी जातओ मान्सले बसोबास गर्या बरी उइकि ल्या फलिफाप नाई हुनाे भुण्ण्या भुणाइ लै छ। - - दक्षिण तिर लाग्या पर्शुराम पन्त लाई उकु र लाली का ओणामाई सैनिकाैनले भेटाइबरी तसै ठाैर बामुन पर्शुराम पन्तको हत्या गर्या। सत्यताको बाटामाई ज्यान की समित पर्वाह नगरी राजाआ गट्टा कामओ विरोध गरि दुहुका राजालाई दियो वचन पुरा गर्दा की लेखा आत्महत्या गर्दु बट्याका पर्शुराम पन्त लाई लै अइल फर्श्या पन्ज्यु का नाैले पुजा गरिन्छ । - - राजाआ अन्यायो विरोध र आफनाे वचन पुरा गर्दु पुर्व तिर हिट्या बामुन चन्द्रदेव बिष्ट्ओ भर्खर भर्खर मात्तरी ब्या भयाे रैछ। आत्महत्या गर्दु है पैलि आफुनी पुतारी कुष्मावती का भविष्य की लेखा साेचिबरी मनमाई ठूलो पीण पणिछ। भेटिबरी सम्झाइबुझाई गद्दाकी लेखा रिठाचौपातामाई रया आफना घर झाइबरी सबै कुरणी सुणाइ छन्। आफना बाैस्स्याकी कुरणी सुण्या पाछा बामुनी ले भुणी "हमरा गेदामेदा लै नाई हाेइर्या। तमले देहत्याग गर्या हमराे वंश लै नासिन्या हाे; मूइ नभया लै तमले दाेसराे व्या गरि वंश जाेगाया। मूइ तमरी पुतारी हुँ, तबै तमरा साट्टामाई वचन पूरा गद्दाकी मूइ आत्महत्या गद्दु।" यीसेरी कर्णदेव बिष्ट का साट्टामाई कुष्मावति बामुनीले आत्महत्या गरिन। कुष्मावती बामुनीकाे लै "वमुनी आमा" का नाै ले पूजा हुन्छ। - - - - मल्लिकार्जुन स्वामी का नाैमाई सफत लिई वचन पूरा गद्या माहान मान्साैनको देवता रुपमाई पूजा हुन् पस्याे। तर झुटी सफत खान्या ओझा को चाई अइलसम्म लै मल्लिकार्जुन माई पानी पोखल समित नाई चढ्ढाे। - - -- - - दुहु का बम ठकुरीनका घरमाइ पाल की बर्याती तिरबठे ओझा बामुन हाेई आयाे भ्या बमहरुले नाई मान्ना। उकुका पालाैनका बामुन ओझाई भ्या लै दुहुका बमहरुका घरमाई बर्यात लैझानज्या और थरी बामुन लैझानान्। - - - - - हमरा बाबा बुबका दिनसम्म लै ओझा हातओ पानी, पाकायाे खान नाइ हाे भुणुन्थ्या।

सन्दर्भअन

       ईति: श्रोत  विशेषत: दयाकृष्ण पन्तको किताब "दार्चुला को इतिहास" र अठाेला जातिहरूकाे "बंसावलि किताब" एवं दार्चुलाका विभिन्न स्थानिय बासिन्दाहरू।